BOŻE NARODZENIE
(KOLĘDNICY)
Po południu zbierały się grupy kolędników:
- Bracia – mężczyźni
- Siostry – kobiety
- Kawalerowie
- Panny
w takiej kolejności i w odstępie kilkuminutowym grupy te przechodziły wszystkie domostwa we wsi, dzwonili dzwonkami i śpiewali kolędy. Po odśpiewaniu kilku kolęd jedna osoba w imieniu całej grupy kolędników składała gospodarzom winszowania (życzenia):
- „W Betlejem mieście panna Maryja dziewica pod opieką Józefa w lichej stajence powiła syna małego Jezusa. W żłobie położyła, siankiem okryła, my tą nowinę głosimy. Mieszkańcom tego domu zdrowia życzymy. Żeby Wam dobrze się żyło, niczego nie brakowało, pełno było w komorze i w oborze. Was gospodarzu na potrzeby naszego kościoła o kolędę prosimy. Za kolędę dziękujemy, byśmy w zgodzie żyli i na drugi rok Wam zakolędowali”.
- „Panna Maryja Jezuska porodziła, wszyscy Go witali, anieli śpiewali, pastuszkowie na „multankach” grali, Trzej Królowie dary drogie składali, Herodowi żołdacy Królewicza szukali a my chodzimy od chaty do chaty w tej kolędzie Jego chwałę głosimy, Wam szczęścia i radosnych dni, długich lat życia życzymy”
Każdy kolędnik sam układał swoje „winszowania” a zebrane na kolędzie pieniądze były przekazywane na potrzeby kościoła, Radzie Kościelnej, której przewodniczył ksiądz proboszcz a stałymi członkami byli:
- Bielawski Piotr (Stos)
- Braszka Mikołaj
- Charęza Franciszek (Bogacz)
- Piotrowski Jan
- Romanów Piotr
- Żuczkowski Paweł – kościelny
- Żuczkowska Zofia
NOWY ROK
(SZCZODRAKI)
Chłopcy w wieku 7 – 12 lat chodzili do sąsiadów z życzeniami „zasiewać owsem”
(nie można było używać ziaren innych zbóż)
Siejąc owies szczodrakowali (deklamowali):
Przychodzą „szczodraki” – zdrowe chłopaki
w ten Nowy Rok życzą aby rodziła się Wam pszeniczka i groch.
By byliście weseli jak w niebie anieli,
by Was nic nie bolało i niczego nie brakowało,
żeby pełno było zboża w komorze a bydła w oborze.
Szczęścia, zdrowia życzymy, daj Wam Panie Boże
wszystkiego najlepszego.
Wasze dziatki niech serdecznie kochają ojca i matki.
Byśmy wszyscy zdrowi byli i za rok znów się spotkali i szczodrakowali.
Z określeniem „szczodraki” można było jeszcze się spotkać w latach sześćdziesiątych nazywano tak dzieciaki w wieku szkolnym. Określenie to funkcjonowało wśród Hutniaków na ziemiach zachodnich.
PALMOWA NIEDZIELA
W kościele święcono palmy robione z wiklinowych gałązek. Po wyjściu z kościoła obowiązkowo należało połknąć 3 bazie – żeby gardło nie bolało. Palmami młodzi chłopcy bili się z dziewczętami i mówili:
Palma bije, nie ja biję,
pamiętaj, że za tydzień i za noc
będzie Wielkanoc
Chrystus z martwych wstanie
a my na Rezurekcji będziemy
GWARA STARSZEGO POKOLENIA MIESZKAŃCÓW WIOSKI.
Przedstawione poniżej wyrażenia i określenia używane były przez mieszkańców wsi, w żadnej innej wiosce w najbliższym otoczeniu, takiej gwary nie używano. Była to lokalna gwara występująca tylko w Hucie Starej.
baba | kobieta, żona |
baba | drożdżówka (ciasto) |
bachor | dziecko |
bahato | dużo |
bałabuch | grahamka |
bałabuszek | bułka drożdżówka |
bambetel | łóżko – rozsuwane z wiekiem |
banta | żerdzie w kurniku |
barabola | ziemniak |
barabulanka | łodygi ziemniaków |
beńkart | dziecko nieślubne |
bodak | oset |
bolak | wrzód |
bomki | duże muchy, gzy |
borówki | czarne jagody |
brajtrura | piekarnik |
bulunczka | ból brzucha lub ból wewnętrzny |
buraczanka | liście buraków |
buśku | bocian |
cebrzyk | szaflik do karmienia bydła sieczką |
chamłaga | długa gałąź |
chata wielga | izba |
chliw | obora, stajnia |
chłop | mężczyzna, mąż |
chuścina | apaszka |
chuścinka | chusteczka |
ciupać | rąbać |
cygaretka | papieros fabryczny |
czerwak | robak gąsienica, czerw, pendrak |
czuchrać | drapać |
czyr | rzadka kasza kukurydziana |
dońcia | córka |
dowolnia | ubijak |
dudy | mankiety |
duli | duże gruszki |
duszynina | gulasz |
dziszka | beczółka, miara ziarna |
dziwka | panna |
dzygar | papieros kręcony |
dzygar | zegar |
gibiruji | należy |
girgonia | begonia |
gniliczki | gruszki drobne, ulęgałki |
grali | widły do obornika |
hadiuga | żmija, wąż |
hajdać | huśtać |
halma | hamulec |
harasiwka | czerwona wstążka |
harnedli | szpilki do włosów |
hawka | szczekanie |
hujdanka | huśtawka |
hulać | tańczyć |
hurkać, hrymać | stukać |
hyczka | natka pietruszki, marchwi |
jagody | czereśnie |
jajecznica | mieszanka; jaja, mąka i mleko |
jama | piwnica ziemna,kopiec z ziemniakami |
kaciuba | do wygarniania ognia z pieca |
kahła | dymnik -od pieca do sieni |
kałabania | dół z wodą na drodze lub polu |
kantar | uzda |
kapica | łącznik bijaka z cepiskiem |
kaszkiet | czapka z daszkiem |
kielnica | siedzisko furmana przed skrzynią wozu |
kiernica, kirnica | studnia 2-3 m głębokości |
kiszka | kaszanka |
kłuć | rozłupywać |
kołacz | chałka |
kopanica | płoza sanek |
kosa | warkocz |
kowban | kloc do rąbania |
kozidryszczy | przebiśniegi, pierwiosnki |
kuciuruba | pokręcony np. drut, spirala |
kuczma | czapka zimowa |
kula | proteza |
kulbaczka | laska, palica |
kuleja | pociąg |
kulpak | kłonica |
kuromesło, kromesło | nosidło do wiader |
lastówka | jaskułka |
lilija | lilie |
liniszka | gęsta kasza kukurydziana |
lizawka | bryłka soli kamiennej do lizania dla bydła |
lulka | fajka |
łopuch | rzep |
łuboda, nacina | lebioda, komosa biała |
łyłyk | nietoperz |
magulnica | deska karbowana domalowania i tara do prania |
makohon | wałek do tarcia maku i maglowania bielizny (szmacia) |
małaj | baba kukurydziana |
mariasze | astry |
meszty | pantofle |
muzyki | zabawa taneczna |
na burk | na kredyt |
nanaszko, nanaszka | nazwa starszych osób, nie krewnych |
nasypka | wsyp poduszki |
pan, pani, państwo | mieszkańcy miast, nauczyciele |
paoirki | bibułka do papierosów |
paska | duży (3-5kg) chleb pieczony na Wielkanoc |
pazory | paznokcie |
pieczyryca | pieczarka |
pióra | szczypior |
piróg pieczony | nadziana bułka, drożdżówka |
piszki | pieszo |
po czemu | jaka cena |
po kilku | po ile |
podra | strych obory |
postronek
kuszka |
gruby sznur
drewn. pojemnik na wodę i kamień do ostrzenia kosy |
pościel | łóżko |
potasz | oczyszczona soda |
powzanka | ślizgawka |
pranik | kijanka do prania |
pudłu | dziupla |
putnia | wiadro |
puziunki | poziomki |
pyryj | perz |
rapszyc | kłusownik |
rurkować włósi | robić loki |
ryska | szpadel |
ryszoto | sito do zboża |
rzemień | pasek |
rżnąć | piłować, rozcinać |
samograj | gramofon |
sapiałka | fujarka |
sklep | wolnostojąca piwnica murowana |
smazynica | jajka na boczku |
stempa | urządzenie do łuskania ziarna na kaszę |
studzinina, hyszki | galareta z nóg i głowy wieprza |
syrbywus | dzika róża |
szałata | sałata |
szaragi | wieszak |
szcze | jeszcze |
szczupać | macać, dotykać, sprawdzać dotykiem |
szkura | skura |
szłyjki | szelki |
szmaci | bielizna |
sztanki | nogawki spodni |
śpiwanka | piosenka |
tarnówki | okrągłe drobne śliwki, mirabelki |
tartuch | placek ziemniaczany |
tok | klepisko do młocki |
trepy | sandały |
wańkisz | alkierz |
waszki | wodze, lejce |
wendzunka | wędzony boczek |
wereta | prześcieradło |
wianki | wieczór panieński |
wijaszka | szufelka do wiania zboża po młotce |
włóczyć | bronować |
włusi | włosy |
woczy | oczy |
wodwód | dzięcioł |
worać | orać |
woroplan | samolot |
wosłun | ława z oparciem |
wośniak | dwuręczny nóż do strugania drewna |
wse | zawsze |
wubycykiel, bycykil | rower |
wucha | uszy |
wudźwirki | ościeżnice |
wunsa | wąsy |
wupryny | agrest |
wużyny | jeżyny |
wyszka | strych chaty |
zaburguj | kredytuj |
zahata | ocieplanie ścian chaty na zimę |
załubni | sanie paradne |
zaściska, -i | wstążka, -ki |
zazula | kukułka |
zazuwoki | zez (ma zeza) |
ziele | kwiaty |
ziobra | żebra |
ziubyr | w młynie, maszyna do czyszczenia zboża przed walcami |
żółty szmir | towot |
NIEKTÓRE ZWROTY
choć siuda | choć do mnie |
nabrałam na . | kupiłam na . np. na bluzkę |
wszyłam | uszyłam |
pukineła chłoła | rozstała się z mężem |
kiń do mni | rzuć do mnie |
podkidać Poli | podorać pole |
zawiunsz gudza | zawiązać węzeł |
wut gudzuj | rozwiąż węzeł |
czułam jak chtoś hrymał | słyszałam jak ktoś stukał |
wun brechał | on kłamał |
bydło pogodziło si | bydło uciekło z pola |
poszet w las ij nazbirał Kozarów ij hułubianyk | poszedł w las i nazbierał kozaków i gąsek |
ni hupaj dzieckim | nie podnoś, nie podrzucaj dzieckiem |
NIEKTÓRE IMIONA
Adam | Jadamku |
Andrzej, Jędrzej | Jendruch |
Augustyn | Jagustyn |
Antoni | Jantuch, Jantoszka |
Agata | Jaguńka |
Jan | Jaśku |
Józef | Juśku |
Paweł | Pawłu |
Rozalia | Ruśka |
Celina | Cyliśka |
Maria | Marynka |
Piotr | Pietru |
Szymon | Szymku |
Ignacy | Jignac |
Stefania | sztefka |
Po pierwszej wojnie światowej w latach 1918 – 1936 w Hucie Starej nauczycielką w czteroklasowej szkole była Hermenegilda Radecka, która powoli ale systematycznie uczyła prawidłowej wymowy i nazewnictwa.
W latach czterdziestych już tylko najstarsi mieszkańcy używali tej gwary, młodsi i dzieci już nie, chociaż wszyscy ją znali.
NAZWY JEDNOSTEK MIAR UŻYWANYCH W HUCIE STAREJ
korzec, worek | 100 kg |
pół korca, worka | 50 kg |
dziszka | 25 kg |
kwarta | litr |
pół kwarta | pół litra |
kwaterka | ćwierć litra |
półkwatyryk | ok. 100 gramów |
halba | kufel |
krupka, garszka | pojemnik z kory drzewa o poj. wiadra |
INNE
obiad | śniadanie |
połudenek | obiad |
wieczerza | kolacja |